In Nederland leven ongeveer 400.000 huishoudens in energiearmoede. Dat blijkt uit een TNO-rapport dat hierover deze maand verscheen.
Het goede nieuws is: er is een dalende trend te zien. Minder goed nieuws: het stookseizoen breekt weer aan. Voor juist deze gezinnen betekent dit een bittere en onzekere periode. Zeker wanneer energiearmoede onder de radar blijft. Maar er is een weg omhoog.
Het kaartje van Nederland dat TNO bij het onderzoek presenteert, kleurt op een aantal plekken donkerblauw. Het zijn gebieden waar procentueel de meeste huishoudens wonen in energiearmoede. Donkerblauw is het uiterste noordoosten van het land, en ook in Almelo en Maastricht wonen verhoudingsgewijs veel gezinnen die kampen met energiearmoede. Het Zuid-Limburgse Heerlen spant de kroon, met 11,5 % van de bevolking.
Maar wat betekent dat nu: energiearmoede? Er is sprake van energiearmoede als een huishouden een laag inkomen heeft en tegelijkertijd een hoge energierekening. Of een slechte kwaliteit van de woning waardoor veel energie door de kieren verloren gaat. Een combinatie kan natuurlijk ook. Verder spreken we van energiearmoede als er geen mogelijkheden zijn om te investeren in de verbetering van de woning zodat die energiezuiniger wordt.
Inzoomend op Heerlen. Het oostelijke deel van Zuid-Limburg. De stad kende ooit voorspoed door de mijnbouw in het gebied. In rap tempo werd woonruimte gecreëerd voor de vele arbeiders die zich er met hun gezinnen vestigden, zoals de Vasco-woningen, strakke prefab betonwoningen, vernoemd naar de ontwikkelaar van destijds (de affaire die later volgde door het geld dat het gemeentebestuur tevergeefs stak in de noodlijdende ontwikkelaar kreeg eveneens die naam). Ook naoorlogse galerijflats boden ruimte aan de mijnwerkers.
Sinds de sluiting van de mijnen, rond 1970, is het gebied schraler geworden. Ironisch genoeg waren hoogstwaarschijnlijk enkele oude mijnschachten de oorzaak van een flinke verzakking van winkelcentrum ’t Loon in Heerlen Noord in 2011. In de bouwimpuls voor de mijnbouw was weinig rekening gehouden met de energiezuinigheid. Niet voor niets wordt juist deze stad geconfronteerd met een hoog percentage huishoudens in energiearmoede.
Energiearmoede gaat vaak gepaard met andere problemen. Gezinnen in energiearmoede leven vaak in slecht geïsoleerde huizen met een ongezond binnenklimaat. Dit kan leiden tot gezondheidsproblemen. En veelal wonen meerdere huishoudens met energiearmoede in één en dezelfde wijk, wat maakt dat de sociale omgeving niet bijdraagt om uit de energiearmoede te raken.
Sociaal isolement, gevoed door schaamte, ligt op de loer. Gezinnen in armoede, gerelateerd aan energie, hangen de nijpende financiële situatie liever niet aan de grote klok. Ze schamen zich voor het feit dat ze niet rond kunnen komen, schamen zich voor hun woonsituatie en durven geen vrienden of familie meer uit te nodigen. Ook vragen ze minder snel om hulp.
En de brieven met de energierekening, die verdwijnen ongeopend diep in een la. Of meteen bij het oud papier, uit angst voor de hoogte van het bedrag. Deze angst kan overigens ook leiden tot onderconsumptie van energie. ‘Verborgen energiearmoede’ wordt dit fenomeen genoemd, door de onderzoekers van TNO. Dit komt erop neer dat huishoudens de kachel helemaal niet meer aanzetten. Ook wordt er niet meer gekookt, uit angst om gas te gebruiken. En in ijskoude huizen is er meer kans op vocht en schimmelvorming, wat tot een nóg ongezondere woonsituatie leidt: de bekende vicieuze cirkel.
Er is een interventie nodig die huishoudens helpt de weg omhoog te vinden. De eerste stap uit de energiearmoede komt met inzicht. Want alleen inzicht helpt huishoudens de werkelijke situatie in te zien van hun energieconsumptie en de bijbehorende energierekening. Veel woningen met een individuele energieaansluiting zijn inmiddels voorzien van slimme meters die het energieverbruik nauwkeurig kunnen meten. Huishoudens kunnen dan met behulp van een monitoring app (zoals Toon) bijhouden wat het energieverbruik is. Bij woningen met een collectieve aansluitingen is dit helaas niet het geval. De verhuurder (veelal woningcorporatie) speelt een belangrijke rol bij het verstrekken van inzicht. Bij woningen op een collectieve aansluiting (blokverwarming) is het raadzaam dat een woningcorporatie goed en periodiek de vinger aan de pols houdt van het energieverbruik van haar huurders. Een corporatie kan zo bijtijds ingrijpen, bijsturen en maatregelen nemen om huishoudens met energiearmoede te ondersteunen.
Inzicht is daarmee een niet te onderschatten stap naar minder energieverbruik en het bestrijden van energiearmoede. Bij homii hebben we onderzoek gedaan naar gebruikers van onze web-app, die inzicht geeft in de kosten van de energierekening. Het bleek dat gebruikers 10% minder energie zijn gaan gebruiken na de introductie van deze web-app. In hetzelfde onderzoek kwam naar voren dat bewoners die de web-app niet gebruikten, gemiddeld 8% meer zijn gaan stoken dat jaar. Dat is al een eerste aanzienlijke hap uit de energierekening.
Naast inzicht en het energiezuinige gedrag dat daarbij komt kijken, is meer nodig om huishoudens uit de energiearmoede te halen. TNO deed onderzoek naar de energiearmoedekloof. De meeste energiearme huishoudens komen maandelijks tot zo’n 40 euro per maand tekort, bij een gemiddelde energieprijs, om uit de energiearmoede te geraken, zo berekenden de onderzoekers van TNO. Bij een klein aantal huishoudens is de situatie uitdagender, bij die gezinnen is de energiearmoedekloof groter, tot bijna 2.000 euro per jaar.
In woningen van huishoudens in energiearmoede moeten ook daadwerkelijk maatregelen worden getroffen. De gemeente Heerlen kondigde deze zomer een aanpak aan om energiearmoede te bestrijden, te beginnen in twee wijken die er het ergst door worden getroffen: Vrieheide en Molenberg, waar blok voor blok huizen beter worden geïsoleerd. Dit bovenop het duurzaamheidsbeleid dat de gemeente een kleine twee jaar daarvoor voor de gehele stad introduceerde. Al duizenden Heerlense huishoudens maakten inmiddels gebruik van een gemeentelijke witgoedregeling. En van een isolatiebudget, ook door de gemeente beschikbaar gesteld.
Zoals Heerlen zijn er ook andere gemeenten in Nederland die, vaak samen met de plaatselijke woningcorporatie, huishoudens in energiearmoede proberen te helpen. Uit onderzoek blijkt dat energiebesparende maatregelen effect hebben op de hoogte van de energierekening. Zo helpt een bezoek van een energiecoach, net als energiebesparende maatregelen die een energiefixer in huis aanbrengt, zoals radiatorfolie en tochtstrips, zo’n 14% minder op de maandelijkse energierekening. Ook de witgoedregelingen kunnen huishoudens ondersteunen bij het verlagen van het energierekening, tot maandelijks 8% minder. Een flinke renovatie, zoals Heerlen dat voor de eerder genoemde wijken voorstelt, zorgt ook voor een groot effect op de energierekening; die kan er door halveren, zo becijferden de onderzoekers. Dit vergt echter een hoge investering. Voor verhuurders is dat niet altijd haalbaar.
Uiteindelijk moet een combinatie van maatregelen energiearmoede in Nederland terugdringen. Terug naar Heerlen. Een bewoonster uit de wijk Vrieheide liet op Limburg1 optekenen meteen naar de gemeente te hebben gemaild toen ze notie kreeg van de verduurzamingsplannen voor haar wijk. Met steun van de gemeente is ze aan de slag gegaan haar huis te verduurzamen. Door haar proactieve houding is ze door de plaatselijke wethouder op het schild gehesen en als ambassadeur bestempeld, ook om andere bewoners enthousiast te maken. Ze zegt maandelijks al tussen de 100 en 150 euro te besparen.
